Çocuklarda dişlere zarar veren alışkanlıklar

Çocuklar, dişlerine ve ağız içi yumuşak dokularına kalıcı ya da geçici zararlar verebilecek birtakım kötü alışkanlıklara sahip olabilirler. Genelde anne-baba bu zararlı alışkanlıkları ya fark etmez ya da önemsemez. Fakat bu alışkanlıklar ilerde daha büyük sorunlara yol açabilecek ortodontik problemleri beraberinde getirir. Bu kötü alışkanlıklar çocukluk çağında yüz, diş ve çene gelişimini olumsuz yönde etkiler. Hatta bu alışkanlıklar bebeklikten itibaren başlamış ve devam ediyor olabilir. Ortodontik bozukluklara sebep olan bu hareketleri önlemek için mutlaka önleyici ortodontiye başvurmak gerekir.

Alışkanlık; hep aynı biçimde gerçekleşmesi sonucu beliren, koşullanmış davranışlardır. Bu alışkanlıklar iyi veya kötü olarak ikiye ayrılır. Herhangi bir fiziksel, psikolojik ve sosyal zararı yoksa iyi olarak tanımlanır. Bunun tam tersi ise kötü alışkanlıklardır. Kötü alışkanlıkların türü, şiddeti ve süresi önemlidir. Çünkü diş hekimi bu alışkanlıkları erken dönemde fark ederek, kalıcı hasarlar bırakmadan bu alışkanlıkları durdurabilir.

Unutulmamalıdır ki; kötü ve zararlı alışkanlıklar çocuklarda olduğu gibi yetişkinlerde de görülebilmektedir. Uzun süreli olmayan alışkanlıklar kişiye zararlı değildir, fakat alışkanlıklar endişe edilecek boyutlara geldiğinde çocuklarda olduğu kadar yetişkinlerde de dişlerde bozulmalara, diş etinde deformasyonlara, diş ve çene eklemlerinde şekil-fonksiyon bozukluklarına yol açabilir.

Çocuklarda dişlere zarar veren kötü alışkanlıkları bırakma aşamasında anne-babaya önemli bir görev düşmektedir. Anne-baba çocuğunu yılda 2 kez diş hekimine götürerek dişlerini kontrol ettirmelidir, erken dönemde yapılan kontrollerle varsa ortodontik problemler erken tespit edilecektir. Diş hekimi herhangi bir zararlı alışkanlık gördüğünde sizi ortodontist ve pedodontist işbirliği ile tedavi edilmek üzere yönlendirebilir.

Koruyucu ve önleyici tedaviye ihtiyaç duyulan kötü ve zararlı ağız alışkanlıkları şöyle sıralanabilir;

1. Parmak emme
2. Dil emme
3. Yutkunma düzensizlikleri, dil taşması
4. Dil itme ya da dilin diş arasına sokulması
5. Biberonlar
6. Yalancı emzikler
7. Dudak emme ve ısırma
8. Yanak ısırma
9. Diş sıkma veya gıcırdatma
10. Ağızdan solunum
11. Tırnak yeme
12. Konuşma bozuklukları
13. Yatış şekli
14. Beslenme bozuklukları

Kötü alışkanlıklar arasında en sık rastlanan parmak emmedir. Parmak emme 3-4 yaşına kadar normal kabul edilir. Bu yaştan sonra devam ederse alt ve üst dişlerde yer değiştirme, kapanış bozukluğu, diş diziliminde bozukluklara yol açar ve tedavisi gereklidir. Parmak emmenin engellenmesi amacıyla hareketli apareyler kullanılabilir. Daha küçük çocuklarda eldiven kullanılabilir.

Baş parmak emme alışkanlığına benzer. Çocuk, dilin ucunu üst kesici dişlerin iç kısmına dayanarak yapılan emme şeklidir. Damağın ön bölgesini öne doğru iter, bu hareket ön açık kapanışa yol açar. Tedavi olarak dil tutucu hareketli plaklar kullanılabilir.

Anormal yutkunmayı önlemek için buna sebep olan parmak emme, uzun süre fizyolojik olmayan biberon ve yalancı emzik kullanımı ve solunum yolu problemlerini ortadan kaldırmak gereklidir. Yutkunma bozuklukları 3,5-4,5 yaş arasında tedavi edilmelidir. Öncelikle normal yutkunma ve dil egzersizleri önerilebilir. Bu egzersizler ile önlenemezse dental apareyler, dil tutucular kullanılabilir.

Bu alışkanlık çocuklarda süt dişlerinin kaybedilmesiyle kalan boşluklara dilin sokulmasıyla kazanılır. Bunun sonucunda açık kapanış meydana gelir. Kesici dişler sürdüğünde dil geriye dönmezse ön dişler arasında açıklık oluşacaktır. Tedavi olarak dil ve yer tutucular kullanılır. Egzersizlerde faydalı olmaktadır.

Bebek doğduğunda, alt çenesi biraz geridedir, anne sütü alırken dilini, alt çene kaslarını, ağız çevresi kaslarını çalıştırır. Bu kasların çalısmasıyla alt çenenin öne hareket etmesi sağlanır. Biberona geçildiğinde ise, biberon anne memesini taklit edecek şekilde olmalıdır. Uygun biberon sert kauçuktan, kısa uçlu, emzik ucu 4-5 mm, sütün geçeceği delik dar ve geniş bir şişe ağzına yerleştirilmiş olmalıdır. Eğer uzun uçlu, yumuşak lastikli, geniş delikli ve dar şişe ağzı olan biberonlar kullanılırsa; çocuk emme fonksiyonunu yapmaz, emme ile gelişecek olan kaslar gelişmez, derin damak oluşumu, ağızdan nefes alma, çene darlığı, solunum bozuklukları gibi sorunlarla karşılaşılacaktır.

Yalancı emzik belirli bir yaşa kadar kullanılabilir, fakat iç güdüsel olarak bir alışkanlık haline gelecektir. En geç 3,5-4 yaşlarına kadar bırakılmalıdır. Kullanmaya devam edildiğinde dudakta anormal derinleşmeye, üst kesici dişlerin dudağa doğru devrilmesine, ön bölgedeki dişlerde açık kapanışa sebep olmaktadır.

Üst dudak emme veya ısırma alışkanlığında üst dişler damağa doğru devrilir, alt dudak emildiğinde ise alt dişler dil tarafına doğru devrilir. Bunun sonucunda overjet denen kapanış bozukluğu oluşur. Yani alt ön dişler üst ön dişlere göre daha önde ya da üst dişler alt dişlere göre daha geride olur. Tedavi olarak dudak tamponları, dilin veya dudakların dişler arasına sokulmasını engelleyen plaklar kullanılabilir.

Yanak ısırmada dişler dikey olarak gömülmeye başlar. Tedavi olarak ağız içi paravanlar kullanılabilir.

Bruksizm olarak bilinen bilinçsizce yapılan diş sıkma ve gıcırdatma, dişlere çok hasar vermektedir. Nedenleri arasında psikolojik sebepler sayılabileceği gibi, dişlere yapılmış yüksek dolgu, kaplama, ya da dişlerin erken temasları, kişilerde bunları bilinçsizce aşındırmak istemesinden kaynaklanmaktadır. Diş gıcırdatma ve sıkma zamanla dişlerde aşınmalara ve diş boyunda azalmalara yol açacak, dişlerde yer değiştirmelere sebebiyet verecektir. Bunun dışında dişlerde sallanmaya, kemik kaybına, çene eklemlerinde ağrıya, baş ve boyun ağrısına yol açmaktadır. Yetişkinlerde görülen kesici dişlerdeki çapraşıklıkların en önemli nedenlerinden biri de diş sıkma ve gıcırdatmadır. Tedavi olarak gece plakları kullanılabilir. Eğer ortodontik tedavinin başarılı olması bekleniyorsa bu alışkanlığın tamamen ortadan kaldırılması gerekir.

Ağızdan solunum; uzun süreli burun iltihabı, üst solunum yolu problemleri, burun deliklerinin çok küçük olması, kronik bademcik ameliyatı gibi problemler giderildikten sonra ağız solunumu devam ediyor ise ortodontik önlemler alınmalıdır. Ağız solunumunda ağız içi basıncının değişmesi çene darlığı, yan çapraz kapanış, damakta derinleşme, iskeletsel bozukluklar ve dişlerde açık kapanış oluşabilir.

Genellikle çocuklukta ve ergenlikte ortaya çıkan tırnak yeme alışkanlığı her 3 çocuktan birinde görülmektedir. Tırnak yeme alışkanlığının altında psikolojik sebepler yatmasına karşın bu alışkanlık dişlerde ortodontik bozukluğa yol açmaktadır. Bu bozukluklar arasında dişlerde çapraşıklık, kesici dişlerde aşınma, dişlerde dönme sayılabilir. Uzun süre tırnak yeme dişlerin keskinliğini de azaltmaktadır. Tedavi olarak bu alışkanlığın temeline inerek psikolojik sebebi çözmenin dışında, tırnakların kısa kesilmesi, tırnak cilası, dişlerde kapanışı yükselten plaklar, kişiyi dikkat dağıtacak başka aktivitelere yönlendirmek sayılabilir.

Konuşma bozuklukları yanlış konuşmaya bağlı olarak dil, dişler ve diş yuvasında yanlış kuvvet uygulanır,iç ve dış kaslar dengesiz çalışır. KOnuşma bozuklukları ortodontik problemlere sebep olur, bunun tam tersi ortodontik bozukluğa sahip kişilerde de sonradan konuşmalarında bozulma olmaya başlar. Tedavi olarak dil ve kas terapileri fayda sağlamaktadır.

Bu alışkanlıklar kalıtıma bağlı olarak değil sonradan kazanılmış, dişlerde ve çenede bozukluklara yol açabilecek zararlı, kötü alışkanlıklardır. Ağız alışkanlıklarının haricinde yatış şekli ve beslenme bozuklukları, dişleri bir alet gibi kullanmak da ortodontik problemlere yol açabilir.

Yatış şekli

Bireylerde yatış şekli özellikle alt çeneyi etkilemektedir. Yatış pozisyonunun sürekli aynı şekilde bir alışkanlık haline gelmesi çeneye zarar verir. Sürekli sırt üstü yatmak, yüzü koyun yatmak, tek taraflı yatış gibi hareketlerle yüzde devamlı bir basınç oluşur ve ortodontik problemler oluşur. Bu problemler dişlerde orta hat kayması, çene kayması ve eklemlerinde ağrı gibi sonuçlara yol açabilir.

Beslenme bozuklukları

Bebeklikte ve gelişme çağında yeterli besin alınmazsa gelişme bozuklukları görüleceğinden, bu bozukluk dişlere de yansımaktadır. Çene ve yüz yapısı yeterince gelişemediğinden küçük kalacak ve küçük çenede dişler sıkışarak çapraşıklık, dişlerde dönme ve gömük dişler olarak ortaya çıkacaktır.

Dişleri bir alet gibi kullanmak

Dişleri sert cisimlerle temas ettirmek, onları açmak, koparmak, ısırmak, kırmak gibi işlevlerde kullanmak dişlerin aşınmasına, çatlamasına hatta kırılmasına sebep olabiliyor.

Unutulmamalıdır ki ortodontik tedavide başarıdan söz etmek için, bütün bu alışkanlıkların tamamen yok olması gerekmektedir.

• Dişlerde aşınma,
• Diş minelerinde çatlama,
• Diş köklerinde erime,
• Diş etinde aşınma,
• Diş eti iltihabı,
• Derin damak,
• Ön açık kapanış,
• Üst çene dişlerinin dudaklara doğru eğilmesi,
• Üst çenede ön dişlerin ayrılması (diastema),
• Tek taraflı yan çapraz kapanış,
• Temporomandibular (TME)  eklem bozuklukları,
• Alt dudağın ağız içine doğru eğimi,
• Üst kesicilerin damakta kalması

gibi bozukluklara yol açabilmektedir.